FrieschDagblad
door Theo Klein
De leegloop van het platteland heeft volgens ecoloog Willem Ferwerda een relatie met intensieve landbouw en gebrek aan lange termijnvisie. Vanavond spreekt hij in het kader van Panorama Nederland in de Kanselarij.
De grootste frustratie van boeren wereldwijd is niet alleen te weinig inkomen, maar vooral de leegloop van de dorpen. Dat ontdekte Willem Ferwerda, directeur van Commonland (zie kader) toen hij tijdens een sabbatical boeren uit vijftien landen over de hele wereld interviewde.
De leegloop van het platteland heeft volgens Ferwerda een directe relatie met moderne intensieve landbouw. Dat landbouwsysteem is gebaseerd op maximalisatie van de winst per hectare wat leidt tot een tijdelijke optimalisatie van de productie. Daarbij spelen schaalvergroting en mechanisatie een sleutelrol. Doordat het voedsel met veel minder mensen wordt geproduceerd neemt de werkgelegenheid op het platteland af.
Frustratie
,,Op mijn vraag naar zijn grootste frustratie verzuchtte een boer in Spanje dat het zwembad in het dorp was gesloten omdat er te weinig mensen kwamen. Hij legde zelf geen verband met zijn manier van boeren”, vertelt Ferwerda. ,,Maar als ik boeren vroeg wat hun droom is, zeiden ze allemaal dat ze beter betaald willen worden voor hun werk. En daaronder verstonden ze niet alleen voedsel produceren maar ook beheer van het landschap en er voor zorgen dat iedereen in een mooier gebied leeft.”
Door die moderne landbouw kon, met behulp van kunstmest en bestrijdingsmiddelen, na de Tweede Wereldoorlog een snelgroeiende wereldbevolking van voedsel worden voorzien. Naast leegloop van het platteland had die ontwikkeling nog een keerzijde, de uitputting van grote gebieden door verlies van biodiversiteit met als gevolg vaak verwoestijning.
,,We hebben een landbouwsysteem gebaseerd op maximalisatie van de winst per hectare. Dat leidt tot optimalisatie van de productie maar ook tot grootschalige kap, watervervuiling en uitsterven van allerlei soorten. Maar ook uitgeputte landbouwgronden. Het meest efficiënt produceren leidt er toe dat het product losgekoppeld raakt van het ecologisch proces waar de grond uit is opgebouwd. Dan gaat het ecologisch systeem tegen je werken en boer je uiteindelijk op dood substraat.”
Klimaatcrisis
Lijkt de politiek zich vooral veel zorgen te maken over de klimaatcrisis, deze wereldwijde ecologische crisis is volgens Ferwerda minstens zo’n zorgenkind. ,,De moeder aller bedreigingen is de crisis van ons ecosysteem. De klimaatcrisis is daarvan een afgeleide en er onlosmakelijk mee verbonden.”
Zolang de wereldbevolking niet te omvangrijk was, was het streven van winstmaximalisatie door de landbouwende mens geen probleem. Maar nu er 7,7 miljard mensen op aarde wonen, klappen volgens hem de ecologische systemen om.
,,Ongeveer een derde van het land-areaal van onze planeet is gedegradeerd. Vooral grote delen van China zijn er slecht aan toe. Wat minder slecht is het gesteld met het boreale bosgebied van Rusland en de regenwouden. Maar zeker in het laatste gebied zijn we ook al druk met het omkappen van grote percelen voor plantages.”
Ecologisch uitgehold
Ook Nederland rekent Ferwerda tot een gebied waar de ecologische waarden worden uitgehold. ,,Het is niet zo rampzalig als bijvoorbeeld delen van Spanje die volledig zijn verwoestijnd. Nederland heeft het voordeel dat ze als rivierdelta heel vruchtbare grond heeft. Ook door de vele regenval lijkt het in ons land mee te vallen. Maar je ziet aan de afname van de biodiversiteit dat de natuur het lastig heeft.”
De boeren als grote boosdoeners aanwijzen is volgens hem niet terecht. ,,Zij zijn net zo goed als de natuur slachtoffer van een weeffout in ons economisch systeem. Een boer weet ook dat drijfmest slecht is voor zijn bodem. Maar zoals de huidige veehouderij vaak is opgezet, kunnen ze er niet omheen.”
Ferwerda ziet lichtpuntjes. Zo zijn er steeds meer boeren die oog krijgen voor agrarisch natuurbeheer. ,,Anders boeren heeft positieve effecten op de biodiversiteit. Door bijvoorbeeld het grasland van binnen naar buiten te maaien hebben vogels de kans te ontsnappen aan de maaimachine.”
Steun van consumenten
Maar daarmee komen we er volgens hem niet. ,,Het boerenbedrijf wordt nog teveel geleid door kortetermijnbeslissingen. Begrijpelijk want er moeten rekeningen worden betaald. Maar dat staat lijfsbehoud op langer termijn in de weg. Een overgang naar een echte natuurinclusieve landbouw kan niet zonder structurele steun van de overheid en steun van de consumenten. We moeten dan ook economische waarde toekennen aan bijvoorbeeld biodiversiteit en natuurschoon.”
Voor een ecologisch herstel van Nederland is er volgens hem een holistische lange termijn en gebiedsgerichte aanpak nodig. ,,Nederland kent een aantal typen landschap. Die vragen elk een eigen aanpak. Neem het veenweidegebied. Dankzij de lage waterstand is veehouderij in dat gebied mogelijk. Maar die lage waterstand kost Nederland aan waterbeheer ook heel veel geld”, zegt de Commonland-directeur. ,,Die kosten zijn nooit gelegd langs de kosten van een ander soort landgebruik en het onderhouden van de infrastructuur. En dan komt er ook nog de CO2-uitstoot bij die een gevolg is van die lagere waterstand. Dat moet allemaal meegewogen worden ”
Lees hier het artikel Crisis van ons ecosysteem is de moeder aller bedreigingen
