Skip to main content

Het jaar dat weer verbindt
Tussenjaar Overijssel (16-26 jaar)
NatuurCollege/Provincie Overijssel
programma Natuur voor Elkaar; programmalijn Liefde voor Natuur

waarom

We zien steeds meer jongeren die moeite hebben hun leven vorm en inhoud te geven. De grote thema’s in de wereld spelen hen parten, Covid maatregelen hebben hun sporen nagelaten, basisvaardigheden om zelfstandig een weg te vinden als jongvolwassenen zijn minder goed ontwikkeld. De adolescentiefase is de periode waarin jongeren op zoek zijn naar hun identiteit en plek in de wereld. Een periode waarin diepe, betekenisvolle verbindingen gelegd worden. Uit onderzoek blijkt dat 87% van de Nederlandse jongeren meer ondersteuning wil vanuit het onderwijs om met complexe vraagstukken van deze tijd om te gaan. Tegelijkertijd geven docenten aan dat het onderwijs al genoeg piept en kraakt onder toenemende maatschappelijke taken. De handreiking naar jongeren kan ook op een andere manier gedaan worden.

Op initiatief van NatuurCollege is het idee ontstaan om tussenjaar te ontwikkelen, samen met het programma ‘Natuur voor Elkaar’ in de provincie Overijssel. Een tussenjaar is een periode waarin diepe, betekenisvolle verbindingen gelegd worden en het sluit aan bij een trend onder jongeren om een jaar vrij te nemen, na afronding van de middelbare school of na een eerste baan. Landelijke cijfers laten zien dat het aantal jongeren dat kiest voor een tussenjaar de afgelopen jaren aanzienlijk is gestegen. In 2023 kozen 6.791 vwo’ers, 4.802 mbo’ers en 6.688 havisten voor een tussenjaar, een flinke toename van ruim 35% ten opzichte van 2021. Deze ontwikkeling heeft gevolgen voor de planning en financiering van het hoger onderwijs in Nederland maar biedt ook een kans om een aanvullende vorm van onderwijs te ontwikkelen die aansluit bij de specifieke wensen van een nieuwe generatie en tegelijkertijd ook voorziet in een verdiepende verbinding met de plek waar je bent opgegroeid.

wat

Hoewel veel jongeren hun tussenjaar invullen door een verre reis te maken, is er naar het voorbeeld van de ‘Folkehögskola’ ook een tussenjaar mogelijk vanuit de specifieke kwaliteiten van een provincie of regio. De ‘Folkehogskola’ wordt al ruim 150 jaar aangeboden in onder andere Noorwegen, Denemarken, Zweden en Finland. Het is een geheel verzorgd jaar waarbij een groep jongeren onder begeleiding samenleeft. In Nederland worden dergelijke volledig verzorgde tussenjaren niet aangeboden. Deze aanvullende vorm van onderwijs kent geen examens of certificaten en richt zich in plaats daarvan op ‘leren voor het leven’. Centraal staat het leven vanuit de kwaliteiten van een plek, het leren van (oude) ambachten, het omzien naar elkaar, inclusief andere vormen van leven (planten, dieren en ecosystemen). Dit sluit aan bij de onderwijsontwikkeling van NatuurCollege en de wetenschappelijke onderbouwing daarvan vanuit Wageningen Universiteit. Hier wordt telkens weer aangetoond dat natuurervaring, het opdoen van concrete vaardigheden en gemeenschappelijke reflectie, essentieel zijn voor een gezond en vervullend lerend leven.

hoe/quickscan

Om te onderbouwen of een dergelijk initiatief een voedingsbodem heeft in Overijssel, wordt van oktober 2024 tot maart 2025 een quickscan uitgevoerd door NatuurCollege waarbij we met veel relevante partijen spreken en uitwisselen. En wat valt op? Hoe positief met name een groep volwassenen op middelbare leeftijd met een achtergrond in het onderwijs, de zorg en dienstverlening reageert op het vooruitzicht om iets voor jongeren te kunnen betekenen. Deze groep ziet veel mogelijkheden om vanuit hun eigen interesse in het herontdekken van ambachten, zelfredzaamheid, natuurverbinding en zorg voor elkaar in Overijssel, een netwerk van leeromgevingen te ontwikkelen. De ervaringen van de afgelopen jaren vanuit de Maatschappelijke Diensttijd (zie MDT) laten ook zien dat de verbinding tussen jongeren en een regionaal aanbod voor toekomstige vormen van landbouw, natuur, lokale economieën en zorg, veel groeipotentie heeft.
Met het opzetten van een regionaal verankerd tussenjaar denken we jongeren vanuit verschillende achtergronden en opleidingsniveaus te kunnen verbinden met een groeiend aanbod van levenslang lerende volwassenen. Een jaar dat weer verbindt: meergeneratieonderwijs vanuit verbinding met een plek en opnieuw relevante tradities. Het Tussenjaar Overijssel is een manier om twee trends in de huidige samenleving samen te brengen. Aan de ene kant is er een groeiende behoefte van jongeren voor begeleiding in algemene levenslessen; aan de andere kant is er een groeiend en duurzaam aanbod van cursussen en broedplaatsen voor een leven in betekenisvolle verbinding met de regio of vanuit lokale initiatieven. Aangevuld met een rijk onderwijsprogramma, kan hiermee een jaar worden gevuld dat jongeren als volwaardig tussenjaar kunnen kiezen.
Met het oog op een verdere verkenning in 2025 is de quickscan van NatuurCollege ook opgezet als een online-offline campagne (website, stickers en enquête) om de jongeren als doelgroep beter te leren begrijpen en samen met hen een invulling te geven aan de ontwikkeling van een stapsgewijze uitvoer van ambities en verwachtingen. Behalve op de doelgroep richt de campagne zich ook op ouders, scholen, werkgevers en broedplaatsaanbieders (www.tussenjaaroverijssel.nl). De reeds gevoerde (ronde tafel) gesprekken en de online enquête heeft de volgende vier inzichten opgeleverd die leidend zullen zijn voor de activiteiten in de aanvraag voor de komende jaren binnen het programma Natuur voor Elkaar:

Er is in Overijssel een breed gedragen enthousiasme voor het ontwikkelen van een tussenjaar.

Wij hebben gesproken met docenten, coaches, ondernemers, maatschappelijke en natuur- en milieuorganisaties en zonder uitzondering staan zij klaar om een vernieuwende bijdrage te leveren aan de realisatie van (een onderdeel binnen) een tussenjaar. Ook beheerders van historische landgoederen zien kansen om jongeren te betrekken bij betekenisvol landbeheer. De energie en betrokkenheid van deze diverse partijen onderstreept de mogelijkheden om door middel van een tussenjaar een verbinding te leggen tussen een gearriveerde groep Overijsselaars en een nieuwe generatie.

Er zijn zorgen over een duurzame financiering van het tussenjaar.

Ondanks het brede draagvlak is de financiering een veelgenoemd en belangrijk aandachtspunt. Om het Tussenjaar toegankelijk te houden voor jongeren met verschillende achtergronden, zal de eigen inleg geen wezenlijke barrière moeten vormen. Dit vraagt om een robuust en duurzaam financieringsmodel met structurele inkomstenbronnen. Het voorbeeld van de ‘Folkhögskola‘  in Scandinavische landen kan daarbij als inspiratie dienen.

Er is nuancering nodig bij het gebruik van het woord ‘natuur’ als communicatieboodschap.

Hoewel er brede steun is voor het hanteren van de uitgangspunten, didactiek en pedagogiek van natuurinclusief leren, blijkt uit gesprekken dat het woord “natuur” voor verschillende interpretaties vatbaar is. Het resoneert bij een bepaalde groep als ‘alleen geschikt voor die mensen die al van natuur houden’. De brede positionering van het Tussenjaar voor alle typen jongeren dient voorop te staan als communicatief uitgangspunt; de onderwijsmethode vanuit concrete en eigen (natuur)ervaringen kan op de achtergrond leidend zijn. Natuur is net zo goed eigen menselijke natuur, als natuur van dieren, planten en mineralen.

Er is nog geen goed inzicht in wat verschillende jongeren zelf belangrijk vinden.

De inzichten van jongeren zullen een stevige basis bieden om het Tussenjaar verder vorm te geven. Uit de eerste testronde van de online enquête tussenjaaroverijssel.nl blijkt dat een aantal onderwerpen meer geprioriteerd krijgt dan wij verwachtten. Bijna unaniem willen jongeren aandacht in het programma voor:
– Genoeg tijd voor zingeving en reflectie;
– Een oud ambacht leren met mijn handen;
– Aandacht besteden aan zorg voor anderen en mezelf;
– Samen op een bijzondere plek wonen en leren en nieuwe vrienden maken.
De enquête blijft geopend en zal doorlopend naast het ontwerp van het Tussenjaar gelegd worden in het komend jaar, zodat het aanbod goed aansluit op de behoeften.
X