door Marieke de Haas
Nederland, het land dat eigenlijk niet echt land mocht heten. De Delta, waar de grote en kleine rivieren hun weg naar de zee vinden, een broedplek voor duizenden, en afzetbasis voor meerdere soorten sediment. Regenbogen aan bodemlagen. Waar landbouw verheven werd tot de nationale teleologie toen we leerden immense hoeveelheden water af te pompen en drassig slijk veld lieten ruimen voor de vruchtbaarste gronden die op den duur de wereldwijde honger zouden stillen. Een hongerwinter, dat mocht nooit meer gebeuren. Hier niet, en eigenlijk nergens niet. De vogels zouden wel een ander toevluchtsoord betrekken.
Met de beste bedoelingen en de schouders eronder is Nederland al polderend en met de ruilverkaveling en innovatieve stalsystemen ondanks haar geringe oppervlakte toch uitgegroeid tot een van de grootste exporteurs van groenten, bloemen en vlees op de mondiale markt. Optimaliseren, daar zijn we zo goed in geworden dat ook kennis rondom zaadveredeling en gewasbescherming belangrijke kennis export producten werden. Insectenplagen, te droge of juist natte weersomstandigheden kunnen worden overwonnen, want zo maakbaar als ons land, zo maakbaar zijn de oogsten. Daarmee worden tot op heden hele delen van de wereld verheven van voedseltekorten.
De beste bedoelingen en de beste technieken, gerealiseerd met diepte investeringen van banken, die zich angstvallig stilhouden nu zaken beginnen te wentelen. Immers, de oneindige groei kent haar limieten, die zich stukje bij beetje kenbaar maakt door slinkende populaties vlinders, verzurende bodembedekkers en uitstervende bijensoorten. Voordat je het weet storten compleet geoptimaliseerde voedselsystemen als kaartenhuizen in elkaar omdat de juiste bestuivers het niet konden rooien in de eindeloze monoculturen die ooit hun habitat vervingen.
Verandering is onvermijdelijk, en de kantelpunten van het natuurlijke systeem liggen misschien wel dichterbij dan dat je denkt. Verandering is daarom ook noodzakelijk, proclameert een toenemende veelheid aan landbouwbewegingen. En hoe dan? Beredeneerd vanuit de principes van permacultuur, biologisch-dynamica, agro-ecologie of regeneratie kleurt het antwoord op die vraag iedere keer net ietsje anders. Het biedt een bodem voor meningsverschil, maar ook voor dialoog en samenwerking. In andere gevallen tot oprechte en minder oprechte marktpositionering. Zie tabel 1 voor een vergelijking tussen verschillende landbouwsystemen.
De verscheidenheid aan groepen die vanuit gelijksoortige waarden het landbouw- en voedselsysteem snel en radicaal willen zien veranderen is daarin opmerkelijk, allemaal met net een andere invalshoek. Het lijkt soms moeilijk om de bomen door het bos aan goede landbouwbedoelingen te blijven zien. Welke principes wijzen ons de weg voorwaarts? Bovendien liggen er in dit woud kapers op de kust. De groeiende aanwas van boerenbedrijvigheid dat teruggrijpt naar de beginselen van het natuurlijk systeem is soms maar lastig te onderscheiden van de slinkse greenwashing methodes die multinationals gebruiken om een verouderend en destructief landbouwmodel onder valse voorwendselen in tact te houden.
Zo waarschuwen Tosca Peschier en Ronald van Marlen in een artikel op BNN.nl voor hoe ‘regeneratief’ een handig kader blijkt te zijn voor greenwashing. In tegenstelling tot biologische landbouw, geniet regeneratieve landbouw geen wettelijk beschermde status en sluit de term daarmee het gebruik van kunstmest en pesticiden niet uit. Agromultinationals draaien op die manier welwillende consumenten een rad voor de ogen met slimme marketingtrucs die regeneratieve landbouw in hun productie aanprijzen terwijl ze doorgaan met grootschalige bodembewerking, hybride- en GGO-zaden voor monoculturen die dienen voor de dierlijke bio-industrie.
Zonder de kritiek als onterecht af te doen triggerde het BNN artikel Mark Aink, oprichter van Decade of Action om van zich te laten horen. Dit deed hij op het platform waar hedendaagse digitale progessievelingen samen komen om prangend strategische vragen en dilemma’s te bespreken: LinkedIn. Het geluid dat volgens hem harder zou mogen klinken dan het doffe moddergooien naar andere partijen die mogelijk – maar niet ontegenzeggelijk -met de verkeerde intenties regeneratieve landbouw zouden beoefenen is de klank van het verbinden.
‘Mensen die daadwerkelijk bezig zijn met het in gang zetten van systeemverandering doen dat meestal op een eilandje en hebben geen tijd voor vingerwijzen’, vertelt Aink aan de telefoon. ‘We moeten onze energie niet verspillen aan verlammende discussies over wat het allerbeste is of elkaar aanvallen op verschillende manieren van boeren’.
In plaats daarvan focust hij op overeenkomsten op de weg naar een duurzame toekomst en spreekt hij liever van een verbindingscrisis dan over een klimaatcrisis. Hij vindt het strategisch dom om elkaar onderling te bevechten; men zal er geen systemisch andere zoden mee aan de dijk kunnen zetten.
Vanuit een ideologische drijfveer startte Aink in 2019 samen met Li Hoekstra Decade of Action. Hun doel: de balans helpen te herstellen tussen de maatschappij en het leven op deze planeet door de basishouding van de mens ten opzichte van de natuur op drie vlakken aan te pakken. Re-Connection gaat over onze verbinding, onze relatie met de natuur en de plek van natuur in ons wereldbeeld. Re-Growth richt zich op het herdefiniëren van groei en nieuwe economische modellen die het herstellend vermogen van ecologische systemen ondersteunen in plaats van uitputten. Re-Generation is het herstel en verbeteren van ecologische, economische en sociale systemen. Te beginnen bij ons voedsel- en landbouwsysteem.
Want, willen niet alle ware groene strijders werken aan een sociaal rechtvaardig systeem dat in harmonie kan bestaan binnen de grenzen wat het land te geven heeft? Willen zij niet allen werken aan een gezonde bodem, gezonde voeding, in een gezond systeem voor boeren op een gezonde planeet? En hebben zij niet allen het gezamenlijke belang om die planeet gifvrij te maken, uit de greep te halen van een uitstervende groep uitbuitende bedrijven en mensen die zelfverrijking stellen boven het welzijn en de gezondheid van alles wat leeft?
Moeilijk om daar iets tegenin te brengen. Toch loert het gevaar van de groenwassende multinationals, onderkent ook Aink. Of een label, certificering of juridisch keurslijf voor regeneratieve of gelijksoortige landbouwbedoelingen een oplossing kan bieden blijft nog maar de vraag. De wettelijke kaders voor biologisch hebben werkelijk nut bewezen. Ze droegen bij een noodzakelijke verandering en zette biologisch eten op de radar van de Nederlandse supermarkten. Tegelijkertijd zitten ook veel biologische boeren vast in de greep van een marktsysteem dat standaardisering, lage beloning en kwantiteit als uitgangspunt neemt.
Naast zijn ideële stichting, werkt Aink voor zijn eigen boterham als strategisch adviseur voor bedrijven die ‘daadwerkelijk iets willen bijdragen aan de transitie’. Om zichzelf te kunnen hoeden voor groenwasprakijken ging ook Aink op zoek naar antwoorden voor hoe hij binnen zijn eigen zakelijke relaties onderscheid kan maken tussen groene façades en duurzame plannen. Hij kwam in gesprek met Peter Blom, (oud) directievoorzitter van Triodos bank en legde hem zijn dilemma voor. Banken hebben ook een systeem nodig waarin verantwoording dient te worden afgelegd aan aandeelhouders. Het antwoord van Blom luidde simpelweg: “je weet het op het moment dat je met iemand aan tafel zit”. Je kan daarin prima vertrouwen op je eigen kompas.
Een systeem dat leven vernietigt, kan geen regeneratief systeem zijn. Verschillende mensen, zullen anders met dat gegeven omgaan, en mogelijk een andere naam aan geven. Voor de landbouw methode Biologisch, biologisch-dynamisch, permacultuur, voedselbossen, agro-ecologie of regeneratief . Maar ook wordt er gezocht naar nieuwe vormen van eigendom, uitwisseling en toewijzing van grond en kapitaal – uit de handel en liefst ook nog uit het geldsysteem – om ervoor te zorgen dat grond bereikbaar wordt en blijft voor boeren die waarde toevoegen voor de gemeenschap, zo betoogd Damaris Matthijsen, oprichtster van Economy Transformers. Denk daarbij aan de CSA tuinen, Herenboeren, land-van-ons, Aardpeer en BD grondbeheer, stichting Lenteland en als meest vergaande optie Stichting Grond van Bestaan. Allemaal onderkennen zij het belang en de onmetelijke waarde van de natuur en onderkennen daarmee een universele levensvisie. Mark Aink: ‘Net zoals bij geloofsstromen is de basis heel universeel, maar hoe die stromingen tot uiting komen, is afhankelijk van de tijdsgeest waarin zij zijn ontstaan’. Iedere bodem zal de wortels die deze huisvest toch net anders laten lopen.
Het verklaart voor een belangrijk deel de wildgroei aan landbouwbedoelingen. Het inherent bottom-up karakter van bovengenoemde landbouwbedoelingen staat nog steeds bijna subversief op de conventionele Nederlandse landbouwpraktijk met daarin de tentakels van het grootkapitaal, aangedreven door ridicuul hoge grondprijzen. Het is daarbij niet vreemd dat ideeën, die letterlijk haar basis vindt in de veerkracht van de bodem, noem het gefragmenteerd, of noem het divers, wat je wilt, zich allemaal net anders laten benoemen; ze zijn allemaal anders want ze vinden hun origine in een andere plek, waar andere kennis leeft en andere culturen dominant zijn.
In die diversiteit ligt de toekomst van de landbouw, denkt ook Aink. Versnippert en vermenigvuldigt, niet alleen in kaveloppervlak en aantal boeren, maar ook op praktijk. Daarbij hoort conflict, een wrikken en wringen. Een schijnbare verdeeldheid kan op die manier juist zorgen voor een vorm van gespecialiseerde soortenvorming van landgebruik met de bodem als uitgangspunt. Niet die van de menselijke economie. Het lijkt in die zin hoopgevender om de wildgroei van groene landbouwbedoelingen te omarmen dan te vrezen voor interne strijd opdat de landbouwers het land natuur inclusief maken, voordat de natuur ons allen vroegtijdig inclusief maakt.
Tabel 1: Verschillen tussen natuurinclusieve landbouw en andere landbouwsystemen.
-
Natuurinclusieve landbouw is de meest diepgaande vorm van duurzame landbouw van de onderzochte landbouwvormen.
-
Regeneratieve landbouw is een minder vergaande vorm van landbouw dan natuurinclusieve landbouw. Daarbij zit regeneratieve landbouw inbegrepen in natuurinclusieve landbouw.
-
Natuurinclusieve landbouw sluit kringloop landbouw en biologische landbouw niet uit. Wanneer aan de eisen van natuurinclusieve landbouw wordt voldaan, kunnen deze twee vormen van landbouw worden gecombineerd met natuurinclusieve landbouw.
Bron: Quinten Geers (2023), Landschapsgrond: Wat is het, en biedt het concept mogelijkheden om de transitie naar natuurinclusieve landbouw te helpen realiseren. Bos en natuurbeheer – Van Hall Larenstein (VHL) te Velp.
